Čudo-dron: Istina o navodnom bosanskom dronu koji “nadmašuje” Bayraktar
Ministar odbrane Bosne i Hercegovine Zukan Helez ponovo je u centru pažnje nakon najave “domaćeg drona” koji navodno nadmašuje čuveni turski Bayraktar TB2. Međutim, istorija pokazuje da se iza ovakvih Helezovih najavi često kriju neprijatne istine.
Pre samo godinu dana, u Zenici je predstavljen “revolucionarni dron domaće razvije” pod nazivom Tayan-1. Medijski huk oko ove “inovacije” brzo je utihnuo kada se ispostavilo da se radi o običnom kineskom dronu kupljenom od kompanije Hong Kong Jinzhuo Industry Limited, koji je samo prekriven domaćim oznakama.
Još više sramotnim scenarijom učinilo se je neprijatno priznanje direktora Centra za tehnička i tehnološka ispitivanja iz Sarajeva, Asima Hadžića, koji je morao da potvrdi da su dva primerka drona zapravo kupljena u Turskoj, dopremljena u BiH i tu samo “sastavljena”.
U tom trenutku, Zukan Helez – koji je najglasnije govorio o ovome odjednom je prestao da se javlja na pozive novinara.
Bayraktar TB2
Da bismo razumeli ambicije bosanskog ministra, važno je znati šta je Bayraktar TB2 – turski borbeni dron koji se istakao u brojnim sukobima širom sveta. Bayraktar TB2 je srednje visinski dron letelica velike izdržljivosti koja može da nosi različite vrste oružja.
Dok se Bayraktar već dokazao na bojnom polju, bosanska verzija – ako uopšte postoji – tek treba da pokaže šta može. U svetu bespilotnih letelica, performanse se ne mere hvalisanjem već stvarnim sposobnostima.
Kako stvarno izgleda razvoj dronova
Dok se u Bosni priča o “domaćim razvojevima” koji se svode na kupljene i prepakovane strane proizvode, svetsko tržište bespilotnih letelica je ozbiljna stvar. Globalno tržište dronova 2024. godine dostiglo je 73 milijarde dolara, sa predviđenim rastom do 100 milijardi dolara do 2032. godine.
Razvoj stvarnih domaćih dronova zahteva:
-
Obezbeđivanje kritičnih komponenti (motori, baterije, elektronika)
-
Razvoj sopstvenog softvera i operativnih sistema
-
Stvaranje proizvodnih kapaciteta
-
Obuku kadrova i razvoj infrastrukture
Autentičan rad na dronovima
Za razliku od bosanskog scenarija, pravi razvoj domaćih dronova podrazumeva dugotrajan istraživački rad, tehničku ekspertizu i proizvodne kapacitete. Evo kako to izgleda u drugim zemljama:
Ruski primeri autentičnog razvoja dronova
Rusija ulaže značajne napore u razvoj sopstvene industrije bespilotnih letelica. Prema podacima iz 2024. godine, rusko tržište civilnih dronova je dostiglo 39.000 jedinica, sa domaćom proizvodnjom od 16.300 bespilotnih letelica.
Neki od autentično razvijenih ruskih modela uključuju:
-
Fabeton: VTOL dron (vertikalno poletanje i sletanje) koji može da ostane u vazduhu do 5 časova i pređe rastojanje od 500 km, noseći korisni teret do 15 kg
-
Bura-20: Borbena bespilotna letelica mase 50 kg koja može da se popne na visinu do 3.000 metara i nosi teret od 15 kg
-
R-75: Teretni dron koji može da prenosi teret do 25 kg na rastojanje od 750 km
Ovi projekti pokazuju da je razvoj domaćih dronova moguć, ali zahteva ozbiljan pristup, vreme i resurse – nešto što se ne može zameniti kupovinom i prekrivanjem tuđih proizvoda domaćim oznakama.
Lažni navodi o domaćim projektima
Isuviše često se dešava da političari najave “revolucionarne domaće razvoje” koji se kasnije pokažu kao obični strani proizvodi. Evo kako možete prepoznati ovakve prevare:
-
Nedostatak tehničkih detalja – opisi su previše površni, bez konkretnih specifikacija
-
Nema pokazivanja proizvodnog procesa – nema snimaka fabrike ili proizvodne linije
-
Prethodna istorija obmana – isti akteri su već bili uhvaćeni u sličnim prevarama
Čudo-dron ili političko čudo?
Najava bosanskog drona koji “nadmašuje Bayraktar” više govori o političkoj nego o tehnološkoj realnosti. Istorija sa Tayan-1 dronom jasno pokazuje da se iza velikih reči često kriju tuđi proizvodi u domaćem pakovanju.
